چرا عاقل کند کاری که باز آرد پشیمانی | معنی، ریشه و کاربرد ضرب‌المثل

مقدمه

زبان فارسی پر از ضرب‌المثل‌هایی است که از دل تجربه‌های نسل‌ها بیرون آمده‌اند. هر ضرب‌المثل کوتاه و ساده است، اما در خود دنیایی از معنا و پند نهفته دارد. یکی از پرکاربردترین و عمیق‌ترین مثل‌های فارسی، عبارت «چرا عاقل کند کاری که باز آرد پشیمانی» است. این مثل به ما یادآوری می‌کند که قبل از هر تصمیم، باید عاقلانه فکر کنیم و از کارهایی که نتیجه‌ای جز پشیمانی ندارند، دوری کنیم.

در این مقاله به بررسی معنی، ریشه، کاربردها و حتی نمونه‌هایی از استفاده این مثل در زندگی روزمره می‌پردازیم.

معنی ضرب‌المثل «چرا عاقل کند کاری که باز آرد پشیمانی»

این ضرب‌المثل به زبان ساده یعنی: انسان خردمند هیچ‌وقت کاری نمی‌کند که پایانش تأسف و حسرت باشد.
پیام آن روشن است: عاقل کسی است که پیش از عمل، پیامدها را می‌سنجد. اگر نتیجه یک کار پشیمانی باشد، بهتر است از ابتدا انجام نشود.

ریشه و پیشینه

این مثل از دل فرهنگ عامه و حکمت ایرانی آمده است. از گذشته تا امروز، خردورزی و پرهیز از شتاب‌زدگی همیشه در میان ایرانیان ارزش بوده است. بزرگان ادب فارسی نیز بارها بر این نکته تأکید کرده‌اند که:

تصمیمات نسنجیده باعث پشیمانی می‌شوند.
عقل چراغ راه زندگی است.
پیشگیری بهتر از درمان است.

کاربرد در زندگی روزمره

این ضرب‌المثل را معمولاً در موقعیت‌هایی به کار می‌بریم که کسی تصمیم عجولانه یا نادرست گرفته و حالا دچار مشکل شده است. مثال‌ها:

در خرید و فروش: کسی بدون تحقیق خرید بزرگی می‌کند و بعد از نتیجه ناراضی می‌شود.
در روابط: فردی حرفی عجولانه می‌زند و بعد پشیمان می‌شود.
در تصمیمات مهم: انتخاب رشته، شغل یا مهاجرت بدون بررسی، می‌تواند مصداقی از این مثل باشد.

پیام اخلاقی ضرب‌المثل

این مثل یک پیام جاودانه دارد:
🔹 قبل از هر تصمیم، فکر کن.
🔹 آینده‌نگر باش.
🔹 احساسات لحظه‌ای را کنترل کن.
🔹 از تجربه دیگران درس بگیر.

نمونه‌های مشابه در فرهنگ‌ها و زبان‌های دیگر

این مفهوم تنها به فارسی محدود نیست. در زبان انگلیسی هم عباراتی مانند “Think before you act” (قبل از عمل فکر کن) دقیقاً همین پیام را منتقل می‌کند. این نشان می‌دهد که خردورزی، یک ارزش جهانی است.

نتیجه‌گیری

ضرب‌المثل «چرا عاقل کند کاری که باز آرد پشیمانی» یک یادآوری ساده اما قدرتمند است: پیش از هر کاری به عاقبتش فکر کن. این پیام در دنیای امروز که تصمیمات سریع و انتخاب‌های عجولانه زیاد شده، بیش از هر زمان دیگری کاربرد دارد.