دلایل انقراض جانداران چیست علوم ششم
انقراض بخشی طبیعی از تاریخ زمین است، اما در قرون اخیر، فعالیت‌های انسانی سرعت ناپدید شدن گونه‌ها را به طور چشمگیری افزایش داده است. انقراض موجودات زنده — از جمله گیاهان، جانوران و میکروارگانیسم‌ها — تأثیرات گسترده‌ای بر اکوسیستم‌ها، تنوع زیستی و سلامت کلی سیاره ما دارد. در این مقاله، مهم‌ترین علل انقراض را بر اساس شواهد علمی بررسی می‌کنیم و توضیح می‌دهیم چرا محافظت از گونه‌های در معرض خطر برای آینده زندگی روی زمین حیاتی است.
انقراض چیست؟
انقراض زمانی رخ می‌دهد که یک گونه به طور کامل از کره زمین ناپدید شود؛ یعنی زمانی که آخرین فرد از آن گونه جان خود را از دست دهد. دو نوع انقراض اصلی وجود دارد:
-
انقراض طبیعی (پس‌زمینه‌ای): فرآیندی طبیعی که به‌تدریج در طول زمان رخ می‌دهد.
-
-
انقراض گسترده (جمعی): کاهش سریع و گسترده تنوع زیستی که معمولاً در پی حوادث فاجعه‌آمیز اتفاق می‌افتد.
امروزه دانشمندان هشدار می‌دهند که ممکن است در حال تجربه ششمین انقراض جمعی باشیم که این بار، عامل اصلی آن انسان است.
مهم‌ترین علل انقراض موجودات زنده
1. تخریب و نابودی زیستگاه‌ها
تخریب زیستگاه مهم‌ترین عامل انقراض در جهان است. با از بین رفتن جنگل‌ها، خشک شدن تالاب‌ها و آلودگی اقیانوس‌ها، بسیاری از گونه‌ها خانه‌های خود را از دست می‌دهند.
-
جنگل‌زدایی زیستگاه‌هایی مانند محل زندگی اورانگوتان‌ها و ببرها را نابود می‌کند.
-
گسترش شهرها به درون اکوسیستم‌های طبیعی نفوذ می‌کند.
-
توسعه کشاورزی زمین‌های طبیعی را به مزارع تبدیل کرده و حیات وحش را جابه‌جا می‌کند.
حتی تخریب جزئی زیستگاه می‌تواند آن را برای گونه‌های حساس نامناسب کند و فرآیندهای تولیدمثل، تغذیه و پناه‌گیری را مختل کند.
2. تغییرات اقلیمی
گرمایش جهانی الگوهای دما، بارندگی و سطح دریاها را تغییر می‌دهد و اکوسیستم‌ها را دگرگون می‌سازد. بسیاری از گونه‌ها نمی‌توانند به سرعت کافی با این تغییرات سازگار شوند.
-
خرس‌های قطبی با ذوب شدن یخ‌ها زمین شکار خود را از دست می‌دهند.
-
صخره‌های مرجانی به دلیل افزایش دمای آب دچار سفیدشدگی می‌شوند.
-
الگوهای مهاجرتی تغییر کرده و زمان‌های تولیدمثل یا تغذیه به‌هم می‌ریزد.
تغییر اقلیم همچنین سایر عوامل انقراض را تشدید می‌کند.
3. آلودگی
آلودگی هوا، آب و خاک تهدیدی جدی برای تنوع زیستی است.
-
سموم کشاورزی به گرده‌افشان‌ها مانند زنبورها و پروانه‌ها آسیب می‌زند.
-
پلاستیک‌ها باعث مرگ جانوران دریایی می‌شود که آن را می‌خورند یا در آن گرفتار می‌شوند.
-
نشت نفت باعث نابودی سریع زیستگاه‌های آبی و مرگ گسترده گونه‌ها می‌شود.
مواد سمی در زنجیره‌های غذایی تجمع یافته و هم به حیات وحش و هم به سلامت انسان آسیب می‌زنند.
4. بهره‌برداری بیش از حد
شکار، صید و برداشت بی‌رویه گونه‌ها را به سمت انقراض می‌کشاند.
-
کرگدن‌ها و فیل‌ها به خاطر عاج و شاخ‌هایشان شکار می‌شوند.
-
ماهی‌هایی مانند تن و کاد در آستانه نابودی قرار دارند به دلیل صید غیرپایدار.
-
گیاهان دارویی پیش از آن‌که دوباره رشد کنند برداشت می‌شوند.
این بهره‌برداری ناپایدار معمولاً به دلیل تقاضای بالا برای غذا، دارو، پوشاک و حیوانات خانگی عجیب است.
5. گونه‌های مهاجم
ورود گونه‌های غیربومی به زیستگاه‌های جدید — عمدی یا تصادفی — می‌تواند آسیب جدی وارد کند.
-
گیاهان مهاجم با گونه‌های بومی بر سر منابع رقابت میکنند.
-
شکارچیان غیربومی جمعیت گونه‌هایی را که دفاع طبیعی ندارند، نابود میکنند.
-
بیماری‌های جدید می‌توانند گونه‌ها را به‌طور کامل از بین ببرند.
مثلاً ورود مار قهوه‌ای به گوام باعث انقراض چندین گونه پرنده بومی شد.
6. بیماری‌ها و عوامل بیماری‌زا
بیماری‌های نوظهور می‌توانند جمعیت گونه‌های آسیب‌پذیر را به شدت کاهش دهند.
-
قارچ کیتریدیوم باعث کاهش چشمگیر دوزیستان شده است.
-
سندروم بینی سفید خفاش‌های آمریکای شمالی را نابود کرده است.
-
بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان تهدیدی مضاعف برای گونه‌هایی است که پیش‌تر تضعیف شده‌اند.
در حالی که بیماری‌ها طبیعی هستند، گسترش سریع آن‌ها به‌واسطه جابجایی انسان‌ها و تخریب زیستگاه‌ها بیشتر شده است.
7. حوادث طبیعی و رویدادهای فاجعه‌آمیز
رویدادهای طبیعی مانند آتشفشان، زلزله و برخورد شهاب‌سنگ‌ها در تاریخ زمین باعث انقراض‌های جمعی شده‌اند.
-
برخورد شهاب‌سنگی ۶۶ میلیون سال پیش باعث نابودی دایناسورها شد.
-
فعالیت آتشفشانی شدید می‌تواند باعث سرمای ناگهانی و کاهش رشد گیاهان شود.
اگرچه نادر هستند، اما این حوادث می‌توانند به سرعت موجب نابودی گسترده گونه‌ها شوند.
نقش انسان در تسریع انقراض
بیشتر انقراض‌های امروزی ناشی از فعالیت‌های انسانی است. صنعتی شدن، آلودگی، جنگل‌زدایی و رفتارهای ناپایدار، سرعت انقراض گونه‌ها را چندین برابر کرده است.
طبق گزارش فهرست سرخ IUCN، بیش از ۴۱,۰۰۰ گونه در حال حاضر در معرض خطر انقراض هستند، از جمله:
-
۴۰٪ از دوزیستان
-
۳۳٪ از مرجان‌های صخره‌ساز
-
۲۵٪ از پستانداران
چرا تنوع زیستی اهمیت دارد؟
تنوع زیستی — یعنی گوناگونی زندگی روی زمین — برای سلامت اکوسیستم‌ها حیاتی است. هر گونه نقشی در خدمات حیاتی طبیعت دارد، مانند:
-
گرده‌افشانی
-
تصفیه آب
-
حاصل‌خیزی خاک
-
تنظیم اقلیم
با انقراض گونه‌ها، تعادل اکوسیستم‌ها به هم می‌خورد و خدماتی که به آن‌ها وابسته‌ایم تضعیف یا نابود می‌شوند.
تنوع زیستی همچنین منبعی برای غذا، دارو و هویت فرهنگی ماست. از دست دادن آن تبعات اقتصادی، زیست‌محیطی و اخلاقی دارد.
چگونه می‌توان از انقراض جلوگیری کرد؟
۱. اقدامات حفاظتی
مناطق حفاظت‌شده مانند پارک‌های ملی و پناهگاه‌های حیات وحش ضروری هستند. تکثیر گونه‌ها در اسارت، بازگرداندن آن‌ها به طبیعت و احیای زیستگاه‌ها به احیای جمعیت‌های در خطر کمک می‌کند.
۲. رفتارهای پایدار
توسعه کشاورزی، شیلات و جنگل‌داری پایدار فشار بر منابع طبیعی را کاهش می‌دهد.
۳. مقابله با تغییرات اقلیمی
کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و حمایت از انرژی‌های تجدیدپذیر به حفظ زیستگاه‌ها کمک می‌کند.
۴. آموزش و آگاهی‌رسانی
اطلاع‌رسانی به جوامع درباره اهمیت تنوع زیستی، حمایت از حفاظت از طبیعت را افزایش می‌دهد.
۵. قوانین محیط‌زیستی قوی‌تر
قوانینی برای تنظیم شکار، تجارت گونه‌ها، آلودگی و استفاده از زمین برای حفاظت از تنوع زیستی ضروری هستند.
صید ماهی در چه فاصله زمانی در دریای خزر ممنوع است چرا
