چرا خوردن شیرینی باعث پوسیدگی دندان میشود علوم هفتم
وقتی ما شیرینی یا هر ماده‌ی قندی دیگری می‌خوریم، در دهان‌مان باکتری‌هایی (به‌ویژه گونه‌های استرپتوکوک موتانس) زندگی می‌کنند که این قندها را به‌عنوان منبع انرژی مصرف می‌کنند. فرایند کلی به این صورت است:
- تشکیل پلاک (جرم) روی دندان
بعد از غذا، ذرات ریز مواد غذایی و باکتری‌ها روی سطح دندان جمع می‌شوند و ماده‌ای چسبناک و ژله‌ای به‌نام پلاک به وجود می‌آوردند. اگر بریده‌های قند در پلاک حضور داشته باشند، باکتری‌ها به سرعت شروع به استفاده از آن می‌کنند. - تجزیه قند و تولید اسید
باکتری‌های موجود در پلاک، قندهایی مثل شکر (ساکاروز)، فروکتوز یا گلوکز را از طریق فرایندی به نام «تخمیر» (fermentation) می‌سوزانند و حاصل این سوخت‌وساز، تولید اسیدهای آلی (به‌خصوص اسید لاکتیک) است.- این اسیدها با کاهش pH (اسیدی شدن) در محیط پلاک، باعث می‌شوند روی سطح مینای دندان مواد معدنی (کلسیم و فسفات) حل شوند و از بین بروند.
- دمینرالیزاسیون (کاهش مواد معدنی در مینای دندان)
مینای دندان، سخت‌ترین بافت بدن است؛ اما در معرض اسید ضعیف میشود. وقتی pH زیر حدود ۵/۵ قرار بگیرد، کریستال‌های هیدروکسی‌آپاتیت (که از کلسیم و فسفات ساخته شده‌اند) به تدریج شروع به از دست دادن مواد معدنی می‌کنند. این فرایند را «دمینرالیزاسیون» می‌نامند. در طول زمانی که این اسید روی دندان باقی بماند، مینای دندان به‌مرور نازک و ضعیف میشود و لکه‌های سفید کم‌عمق (نشانه‌ی شروع پوسیدگی) ظاهر میشود. - تغییرات در بزاق و فلور طبیعی دهان
- بزاق نقش مهمی در خنثی‌سازی اسید دارد و با تأمین دوباره‌ی کلسیم و فسفات به مینای دندان کمک می‌کند (فرایندی که «ریمینرالیزاسیون» نام دارد).
- هرچه به‌طور مکرر و طولانی‌مدت قند مصرف شود (مثلاً خوردن خوراکی‌های شیرین بین وعده‌ها یا نوشیدن مداوم نوشابه‌های گازدار)، فرصت تأمین مواد معدنی و خنثی شدن اسید کمتر میشود و تعادل به نفع پوسیدگی تغییر می‌کند.
- پیشرفت پوسیدگی تا تشکیل حفره (کشفه یا حفرهٔ دندانی)
- اگر فرایند دمینرالیزاسیون بیش از حد ادامه پیدا کند و ریمینرالیزاسیون کافی نباشد، به‌تدریج مینای دندان سوراخ میشود و حفره‌‌ای در دندان ایجاد می‌گردد.
- در این مرحله، باکتری‌ها می‌توانند به عمق بیشتری از عاج دندان نفوذ کنند و التهاب پالپ (عصب) اتفاق بیفتد که درد و حساسیت ایجاد می‌کند.
- نقش دفعات مصرف قند و زمان ماندگاری روی دندان
- هر بار که شما قند می‌خورید، حدود ۲۰ تا ۳۰ دقیقه طول می‌کشد تا pH دهان به حد طبیعی (خنثی) بازگردد.
- اگر بین وعده‌های غذایی میان‌وعده‌های شیرین مصرف کنید، دهان مرتباً در معرض اسید قرار می‌گیرد و فرصت ریمینرالیزاسیون کافی باقی نمی‌ماند.
- پیشگیری و کنترل پوسیدگی ناشی از شیرینی
- کاهش تعداد دفعات مصرف قند: بهتر است شیرینی و خوراکی‌های شیرین را در وعده‌های اصلی (و نه به‌عنوان میان‌وعده مکرر) میل کنید تا بزاق فرصت بازیابی مواد معدنی داشته باشد.
- روش صحیح مسواک زدن و نخ دندان کشیدن: حداقل روزی دو بار (صبح بعد از صبحانه و شب قبل از خواب) مسواک بزنید و روزانه یک‌بار از نخ دندان استفاده کنید تا پلاک و ذرات غذا از سطوح بین دندانی پاک شوند.
- فلوراید تراپی: خمیردندان فلورایده و دهان‌شویه‌های حاوی فلوراید به استحکام مینای دندان کمک می‌کنند و باعث تسریع ریمینرالیزاسیون می‌شوند.
- کاهش مصرف نوشیدنی‌های گازدار و آب‌نبات‌های بچسبان: نوشیدنی‌های قندی گازدار و آدامس‌ها یا آب‌نبات‌های چسبناک، زمان تماس قند با دندان را افزایش می‌دهند.
- معاینه و پاکسازی حرفه‌ای نزد دندان‌پزشک: مراجعه منظم (حداقل هر شش ماه) به دندان‌پزشک برای چکاپ و انجام جرم‌گیری، پلاک‌زدایی و در صورت لزوم ترمیم پوسیدگی‌های سطحی.
خلاصه‌ی دلیل اصلی:
شیرینی (قند) را باکتری‌های دهان به اسید تبدیل می‌کنند. این اسید مینای دندان را ضعیف کرده و باعث حفره‌زدگی میشود. هر چه دفعات و مدت زمان تماس قند با دندان بیشتر باشد، احتمال پوسیدگی بیشتر است. رعایت بهداشت دهان و کاهش مصرف قند، بهترین راه برای جلوگیری از پوسیدگی ناشی از شیرینی است.
