هم خانواده نخست چیست؟ معنی، هم‌خانواده، مترادف و متضاد واژه نخست

کلمه‌ی “نخست” از واژه‌های پرکاربرد فارسی است که در متون رسمی، علمی و روزمره استفاده می‌شود. این واژه علاوه بر معنی اصلی‌اش («اول» یا «پیشین»)، بار ادبی و فرهنگی خاصی در زبان فارسی دارد. در ادامه، به‌صورت تخصصی و در عین حال ساده، تمام جنبه‌های زبانی این واژه را بررسی می‌کنیم.

🌿 معنی کلمه نخست

واژه‌ی نخست به‌معنای اول، ابتدایی، پیشین یا اصلی‌ترین است. در زبان گفتاری و نوشتاری فارسی، برای اشاره به اولین فرد، چیز، یا مرحله از چیزی به‌کار می‌رود.

🔹 تعریف لغوی:
در لغت‌نامه دهخدا، نخست به معنی “اول، پیش، ابتدا، آغاز” آمده است.

🔹 در فرهنگ معین:
نخست = اول، پیش، ابتدا، آغازین.

🔹 در کاربرد روزمره:

نخستین روز هفته = روز اول هفته
نخست‌وزیر = وزیر اول یا مقام ارشد اجرایی

📘 ریشه‌شناسی (اشتقاق) واژه نخست

واژه نخست از فارسی میانه (Pahlavi) به‌جا مانده است و با واژه‌های قدیمی مانند «نخُستین» و «نخُستو» در متون کهن فارسی مرتبط است.
این واژه از ترکیب دو بخش ساخته شده:

«نه» (به‌معنی جلو یا اول)
«خست» (از ریشه‌ی xvad به معنی آغاز یا ابتدا)

در زبان فارسی امروزی، شکل‌های مشتق‌شده‌ی آن مانند «نخستین» و «نخست‌وزیر» بسیار رایج‌اند.

🪶 هم‌خانواده‌های کلمه نخست

کلمه‌های هم‌خانواده با «نخست» از همان ریشه و ساختار اشتقاقی آن گرفته شده‌اند. این واژه‌ها معمولاً بار معنایی «اول بودن» یا «پیش بودن» دارند:

واژه	نوع کلمه	معنی
نخستین	صفت	اولین، اولین مرتبه
نخست‌وزیر	اسم مرکب	مقام ارشد دولت
نخست‌زاده	اسم مرکب	فرزند اول خانواده
نخست‌نما	صفت مرکب	چیزی که در ظاهر در اولویت باشد
نخستگاه	اسم مرکب	محل آغاز یا نقطه شروع

📌 نکته سئو (برای معلمان یا دانش‌آموزان):
در آموزش فارسی پایه، شناخت خانواده واژه‌ها کمک می‌کند تا یادگیری واژگان به‌صورت شبکه‌ای انجام شود و فهم معانی آسان‌تر گردد.

🧩 مترادف‌های کلمه نخست

مترادف‌ها، واژه‌هایی با معنای مشابه هستند که می‌توان در جمله به‌جای یکدیگر استفاده کرد.

نخست	مترادف‌ها
اول	آغازین، پیش، اولیه، مقدم، ابتدایی، اولین

🔸 مثال:

نخستین گام موفقیت، تلاش است.
(می‌توان گفت: اولین گام موفقیت، تلاش است.)

⚖️ متضادهای کلمه نخست

متضاد، واژه‌ای با معنی مخالف است. متضادهای «نخست» معمولاً به «آخر» یا «پایان» اشاره دارند.

واژه	متضاد
نخست	آخر، پایانی، نهایی، واپسین

🔸 مثال:

از نخستین تا واپسین روز زندگی، باید یاد گرفت.

✍️ کاربرد کلمه نخست در جمله

نخستین بار بود که او را می‌دیدم.
نخست‌وزیر کشور دربارهٔ طرح‌های اقتصادی سخن گفت.
در نخستین روز مدرسه، دانش‌آموزان بسیار هیجان‌زده بودند.
نخست‌زاده خانواده معمولاً مسئولیت‌پذیرتر است.

🧠 نکات دستوری و صرفی واژه نخست

نوع کلمه: صفت و قید (بسته به جایگاه در جمله)
جنس: بی‌جان
شکل تفضیلی یا عالی: ندارد
کاربرد در ترکیب: در آغاز ترکیبات اسمی و صفتی (نخست‌وزیر، نخست‌زاده، نخستین گام)